LUBIN, Antun (Lubini; Ante, Anton, Antonio), talijanist (Trogir, 22. X. 1809 — Trogir, 21. VII. 1900). U Zadru završio gimnaziju 1827. i licej 1829, a u Padovi filozofsko-teološki studij rigorozima 1836. i 1839. Za svećenika zaređen 1835. Službovao pri kolegijalnoj crkvi u Trogiru 1837–38, potom bio privatni učitelj u Trstu i Dubrovniku, gimnazijski nastavnik u Zadru 1841–44. i 1846–54, Splitu 1844–46. i Veneciji 1854–57. te od 1857. privremeni, od 1860. izvanredni i od 1862. do umirovljenja 1875. redoviti profesor talijanske književnosti na Sveučilištu u Grazu. Jedan od najistaknutijih proučavatelja Dantea u drugoj pol. XIX. st., u duhu je pozitivističke filološke metode, zanemarujući estetsku interpretaciju, pozornost posvećivao povijesnoj autentičnosti likova (La Matelda di Dante Allighieri. Graz 1860), relativnoj kronologiji kao sredstvu za datiranje rukopisa, traduktološkim pojedinostima, izvorima i poticajima (Intorno all’epoca della Vita nuova di Dante Allighieri. Graz 1862; Scena della terza cantica e sua ragione. Venecija 1877) te istraživao alegorijsko i mistično (Allegoria morale, ecclesiastica, politica nelle due prime cantiche della Divina commedia, 1864). Glavno mu je djelo Commedia di Dante Allighieri (1881), sinteza dotadašnjih istraživanja i potvrda koncepcije »Dante objašnjen Danteom«, koja, uz opsežne studije o životu i opusu, izvorni tekst popraćen bilješkama i prozni prijevod na suvremeni talijanski jezik, sadržava sinoptičke i astronomske tablice. Astronomskim temama bavio se i u studijama Il cerchio che, secondo Dante, fa parere Venere serotina e mattutina (Il Propugnatore, Bologna 1892, I/25), Dante e gli astronomi italiani (1895) i Il pianeta Venere e la Dama filosofica (Mente e cuore, Trst 1898, 1–5, 8). S kritičarima svojih tumačenja polemizirao je u brošuri Osservazioni sulla Matelda svelata del Dr. J. A. Scartazzini (Graz 1878) te napose u knjizi Dante spiegato con Dante (1884). Dantološke radove tiskao i u periodicima Gazzetta di Zara (1842), La Voce dalmatica (1860–61, 1863), Allgemeine Literatur-Zeitung (Beč 1866), Il Brenta (Padova 1869), Il Veneto cattolico (Venecija 1878), Pro patria (1887), Giornale dantesco (Firenca 1893), Il Dalmata (1896), La Cultura (Rim 1898) i Rivista dalmatica (1899). Pisao također prigodne pjesme i govore. S autonomaškoga stajališta protivio se uvođenju hrvatskoga jezika u škole, napisao knjižicu Contro l’annessione della Dalmazia alla Croazia, incidentemente contro la slavizzazione delle provincie tedesche e italiane dell’Austria (Trst 1898), s usporednim njemačkim prijevodom, te bio zastupnik u Carevinskom vijeću 1867. i 1871. Rukopisna ostavština i knjižnica čuvaju mu se u Muzeju grada Trogira. Potpisivao se i inicijalima te šifrom D. A. L.
DJELA: Allegoria morale, ecclesiastica, politica nelle due prime cantiche della Divina commedia di Dante Allighieri. Graz 1864. — Commedia di Dante Allighieri, preceduta dalla vita e da studi preparatori illustrativi, esposta e commentata. Padova 1881. — Dante spiegato con Dante e polemiche dantesche. Trieste 1884. — Dante e gli astronomi italiani. Dante e la Donna gentile. Trieste 1895.
LIT.: Bibliografia italiana. Ricoglitore italiano e straniero (Milano), 3(1836) 5, str. 148, 164. — (O knj. Allegoria morale): T. Wiedemann (w), Allgemeine Literatur-Zeitung (Wien), 12(1865) str. 33–34. — T. Paur, Blätter für literarische Unterhaltung (Leipzig), 41(1866) 48, str. 759–760. — (O knj. Commedia di Dante Allighieri): L. Gaiter, Il Dalmata, 17(1882) 7, str. 2; 8, str. 2; 9, str. 1–2. — V. Perić, Narodni list, 21(1882) 1. IV, str. 1; 5. IV, str. 1–2. — R. Renier, Il Preludio (Ancona), 6(1882) 8, str. 93–95. — R. Fornaciari: Studi su Dante. Milano 1883. — (O knj. Dante spiegato con Dante): L. Gaiter, Il Propugnatore (Bologna), 18(1885) 1, str. 459–463. — G. Körting, Deutsche Litteraturzeitung (Berlin), 6(1885) 31, str. 1110–1111. — Niccolò Tommaseo e il suo monumento in Sebenico. Sebenico 1897, 3–9. — (J. Pasarić): Za hrvatstvo Dalmacije. Obzor, 40(1899) 16. VI, str. 1–2. — (Nekrolozi): Rivista dalmatica, 2(1900) III/2, str. 219–220. — P. Kasandrić, Smotra dalmatinska, 13(1900) 59, str. 2. — D. Politeo, Agramer Tagblatt, 15(1900) 28. VII, str. 1–2. — Isti: Hrvat–danteoslovac. Vienac, 32(1900) 33, str. 515–516; 34, str. 532–533; 35, str. 549–550; 36, str. 564–565. — A. Fiammazzo: Lettere di dantisti, 3. Città di Castello 1901. — T. Erber: Storia dell’ I. r. ginnasio superiore in Zara. Zara 1905, 85–86, 183–187. — I. Dellale: Dr. Antun Lubin. Renesansa, 1(1921) 1, str. 5–6. — E. Esposito: Lubin, Antonio. Enciclopedia dantesca, 3. Roma 1971. — J. Lehner: Die Geschichte der Romanistik an der Universität Graz. Graz 1980, 25–31, 61, 77–78, 114–117. — G. Rabac-Čondić: Alcune interpretazioni dantesche di autori dalmati. U: Dante i slavenski svijet, 2. Zagreb 1984, 541–544. — M. Tomasović: Ante Lubin, dantolog iz Trogira. Mogućnosti, 43(1996) 7/9, str. 114–120. — D. Radić: Knjižnica Antuna Lubina u Muzeju grada Trogira. Informatica museologica, 29(1998) 1/2, str. 59–62. — Ž. Muljačić: Novi podaci o životu i radu A. Lubina. Mogućnosti, 46(1999) 4/6, str. 91–98. — I. Pažanin: Školstvo u trogirskom kraju u 19. i 20. stoljeću. Radovi Zavoda za povijesne znanosti HAZU u Zadru, 42(2000) str. 341, 382–383, 387–388. — N. Veselić: Intuicija i oprez u dantizmu Antonija Lubina. Vartal, 11(2002) 1/2, str. 95–100. — J. Vrandečić: Dalmatinski autonomistički pokret u XIX. stoljeću. Zagreb 2002. — I. Tanta: Hrvati koji su stvarali Europu. Zagreb 2003. — S. Lovrić-Lilić: Contributo alla conoscenza di Antonio Lubin (1809–1900), dantista di Traù. U: Lingue e letterature in contatto, 1. Firenze 2004, 421–428. — R. Tolomeo: Lubin, Antonio. Dizionario biografico degli Italiani, 66. Roma 2006. — G. Fighera: Antonio Lubin dantista. U: Letteratura dalmata italiana. Pisa—Roma 2016, 167–170. — T. Piras: Antonio Lubin e le polemiche suscitate dal suo commento alla Divina commedia. Ibid., str. 187–191.
Žarko Muljačić i Redakcija (2018–2021)
