LORGNA, Anton Mario (Lornja; Antun Marije, Anton Maria, Antonio Maria, Antonius Marius), vojni inženjer, matematičar i fizičar (Cerea kraj Verone, 18. X. 1735 — Verona, 28. VI. 1796). Podrijetlom vjerojatno gradišćanski Hrvat. Zbog očeve vojne službe djetinjstvo proveo u Dalmaciji, gdje je naučio hrvatski jezik. U mladićkoj je dobi bio prevoditelj generalnoga providura C. Contarinija u Zadru, a prije 1757. otišao je na školovanje u Veneciju te Padovu. Ondje je do 1761. završio studije vojnoga inženjerstva, matematike i astronomije. Priključio se potom mletačkomu hrvatskomu konjaništvu i 1761–62. služio u Dalmatinskoj zagori, baveći se poglavito inženjerskim poslovima i melioracijom. Postavljen je 1763. za učitelja i inženjerijskoga satnika u Vojnom kolegiju u Veroni, kojemu je od 1780. privremeni i od 1785. do kraja života stalni ravnatelj; pukovnik od 1773. God. 1782. utemeljitelj je i do kraja života predsjednik znanstvenoga Talijanskoga društva (Društvo četrdeseterice, danas Accademia nazionale delle scienze detta dei XL) te pokretač njegova periodika Memorie di matematica e fisica della Società italiana, u kojem je objavio 22 rasprave. Razmatrao je pitanja regulacije rijeka, objavljivao meteorološke podatke na temelju svojih motrenja, bavio se geodetskim problemima i drugim tehničkim temama te matematičkom analizom, navlastito integralnim računom i problemom beskonačnih redova; objavio ukupno 28 knjiga i knjižica te 75 rasprava u časopisima. Bio je član više povjerenstava koja su se bavila hidrodinamičkim problemima. Posjedovao je kuću u Kninu i zemljišta u njegovoj okolici (prodao 1782–83). Član zadarske Akademije oživjelih (dei Ravvivati) – suradnik u izdanju Orazione e poesie degli accademici ravvivati di Zara per sua eccellenza il signor Francesco Grimani proveditor generale in Dalmazia e Albania (Venecija 1757) – bio je povezan s mnogim Hrvatima, nekima pomogao da se školuju u Veroni. Dopisivao se s R. J. Boškovićem. Na kritički tekst koji mu se pripisuje o djelu Osservazioni (1776) I. Lovrića (Efemeridi letterarie di Roma, 1776, 35), Lovrić je odgovorio brošurom Lettera apologetica di Giovanni Lovrich al celebre signor Antonio Lorgna (Padova 1777). Rukopisi mu se čuvaju u Gradskoj knjižnici i Akademiji za poljodjelstvo, znanost i književnost u Veroni.
DJELA (izbor): Opuscula tria ad res mathematicas pertinentia. Veronae, ex Typographia Ramanziniana, 1767. — Opuscula mathematica et physica. Veronae, typis Marci Moroni, 1770. — Ricerche intorno alla distribuzione delle velocità nelle sezioni de’ fiumi. In Verona, nella stamperia di Marco Moroni, 1771. — De casu irreductibili tertii gradus et seriebus infinitis exercitatio analitica. Veronae, typis Marci Moroni, 1776. — Memorie intorno all’acque correnti. In Verona, nella Stamperia Moroni, 1777. — Principj di geografia astronomico-geometrica. In Verona, per Dionigi Ramanzini, 1789.
LIT.: L. Palcani: Elogio d’Anton-Mario Lorgna. Memorie di matematica e fisica della Società italiana (Modena), 8(1799) 1, str. I–XIII. — Antonio Maria Lorgna. Gazzetta di Zara, 12(1843) 69, str. 84–85. — N. Tommaseo: Studi critici, 2. Venezia 1843, 172–189. — Š. Ljubić: Dizionario biografico degli uomini illustri della Dalmazia. Vienna—Zara 1856, 181–182. — G. Dandolo: La caduta della Repubblica di Venezia. Venezia 1857, 131–134, 297–302. — I. Kukuljević Sakcinski: Slovnik umjetnikah jugoslavenskih. Zagreb 1858, 229–231. — C. Wurzbach: Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich, 16. Wien 1867. — F. Jacoli: Intorno alla vita ed ai lavori di Antonio Maria Lorgna. Bullettino di bibliografia e di storia delle scienze matematiche e fisiche (Roma), 10(1877) str. 1–74. — F. Marzolo: Le opere di A. M. Lorgna nel campo idraulico. Rendiconti dell’Accademia nazionale dei XL (Roma), S IV, 6–7(1955–56) str. 77–94. — Ž. Dadić: Povijest egzaktnih znanosti u Hrvata, 1. Zagreb 1982. — R. J. Bošković: Lettere ad Anton Mario Lorgna 1765–1785. Roma 1988. — C. Farinella: L’accademia repubblicana. La Società dei quaranta e Anton Mario Lorgna. Milano 1993. — F. Piva: Anton Maria Lorgna e l’Europa. Verona 1993. — Anton M. Lorgna. Roma 1998. — Ž. Dadić: Egzaktne znanosti u Hrvata u doba prosvjetiteljstva. Zagreb 2004. — Isti: Matematičar i inženjer Anton Mario Lorgna (1735–1796) i njegove veze s Hrvatima i s Dalmacijom. Zadarska smotra, 53(2004) 1/4, str. 177–194. — E. Curi: Lorgna, Antonio Maria. Dizionario biografico degli Italiani, 66. Roma 2006.
Žarko Dadić (2021)
