DANEŠ GRADIŠ, Josip, dramski glumac (Ljubljana, 27. III. 1883 — Zagreb, 26. III. 1954). Polazio trgovačku Mahrovu školu u Ljubljani i Trgovačku akademiju u Grazu. Upoznavši putujuću glumačku družinu L. Dragutinovića u Sisku, napušta dotadašnje činovničko zvanje i pridružuje se glumcima. U razdoblju 1899–1903. član je više putujućih družina (Stankovićeve, Milinkovićeve, Ćirićeve, Miloševićeve) te nastupa diljem Hrvatske, BiH i Crne Gore. Život putujućega glumca opisao je u knjizi Za vozom boginje Talije. God. 1904. dobiva ulogu Aljoške (M. Gorki, Na dnu) u Dramatičnom društvu u Ljubljani, gdje ostaje do 1905. Nemirna lutalačkog temperamenta, često mijenja kazališta te nastupa u Trstu (1905–07. i 1910–13), Puli (1907–09), ponovno u Ljubljani (1918–23. i 1930–41), zatim u Osijeku (1924/25) i Mariboru (1927–30), a karijeru završava u Zagrebu (1941–54). U raznoliku repertoaru ostvario više komičnih i karakternih uloga: Švejk (J. Hašek, M. Brod i H. Reimann, Dobri vojnik Švejk), Titus Andronicus Fabriczy Glembaj (M. Krleža, Gospoda Glembajevi, 1931, Maribor, režija B. Gavella), Hljestakov (N. V. Gogolj, Revizor), Abbé Pellegrin (A. Lorde i P. Chaine, Naš župnik kod sirotinje), George Dandin (Molière, George Dandin), Argan (Molière, Umišljeni bolesnik), Higgins (G. B. Shaw, Pigmalion), Tihon (A. N. Ostrovski, Oluja), Dundo Maroje (M. Držić, Dundo Maroje), Grižula (M. Držić, Plakir). Skromna građa o njegovu životu pohranjena je u Zavodu za književnost i teatrologiju HAZU u Zagrebu.
DJELA: Za vozom boginje Talije. Ljubljana 1936.
LIT.: M. Šnuderl: Josip Daneš-Gradiš. Jutro, 11(1930) 53, str. 3. — -r: K proslavi 25-letnice sloven. komika. Mariborski večernik »Jutra«, 4(1930) 53, str. 2. — L. Mrzel (L. M.): 15 let na deskah gledališča. Jutro, 17(1936) 13, str. 3. — H. Wolf (W. H.): Plakir. Hrvatski narod, 5(1943) 744, str. 2. — D. R.: Josip Gradiš-Daneš. Kazališne vijesti, 4(1953–54) 13, str. 25. — D. Moravec: Slovensko gledališče od vojne do vojne (1918–1941). Ljubljana 1980.
Jasna Ivančić (1993)
